درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
درجه علمی در دسته‌بندی سابق وزارت علوم: علمی-پژوهشی
● ارائه
امروزه فناوری اطلاعات به سرعت در حال توسعه و پیشرفت است که نه تنها منجر به از دست دادن شغل نمی شود، بلکه مشاغل بسیاری را در تمامی بخش های صنعتی، کشاورزی و خدماتی ایجاد می کند. البته اشتغال در آنها مستلزم داشتن تخصص لازم در زمینه فناوری است.
فناوری در حال تغییر ماهیت و نوع کار و از دست دادن شغل است. فناوری بر جوامع و سازمان ها نیز تأثیر گذاشته است. و تاثیر آن به حدی است که بر سایر کسب و کارها سایه افکنده است به گونه ای که آگاهی عمومی را برای استفاده از این فناوری برای همگان ضروری کرده است. در این مقاله ابتدا به طور مختصر با مفهوم فناوری آشنا می شویم سپس به نقش و تاثیر فناوری اطلاعات در اشتغال و تاثیرگذاری فناوری در توسعه بازار کار می پردازیم.
● مفهوم فناوری
فناوری از دو کلمه یونانی تکنو (هنر و مهارت) و لوژیا (علم و دانش) تشکیل شده است که فرهنگ لاروس آن را فناوری به عنوان مطالعه ابزارها، روش‌ها و روش‌های مورد انتظار و مورد استفاده در زمینه‌های مختلف صنعت می‌داند. (1)
● اجزای تکنولوژیکی
شکل (۱) اجزا فناوری
فناوری را می توان در چهار جزء اصلی تعریف کرد. مطابق شکل 1 می بینیم که فناوری سیستمی است که با دریافت ورودی مورد نیاز و با استفاده از چهار جزء ذکر شده در بالا، محصولات یا خدمات مورد نظر را ارائه می دهد. (2)
● فناوری اطلاعات، افزایش یا کاهش اشتغال
▪ اشتغال مستقیم
یکی از مهمترین شرایط توسعه فناوری اطلاعات وجود نیروهای متخصص و کارآمد است که کمبود این نیروها عامل اصلی عدم توسعه فناوری است. همانطور که می دانیم در سال های اخیر کشورهای پیشرفته و پیشرفته به طور مستمر به دنبال جذب نیروهای مرتبط با فناوری از سایر کشورهای جهان هستند.
جهان در حال حاضر در حال گذار از وضعیت فعلی به وضعیت مطلوب است. بنابراین می توان انتظار داشت که فرصت های شغلی زیادی در حوزه فناوری اطلاعات ایجاد شود.
کشورها برای گسترش اشتغال خود به متخصصان فناوری نیاز فوری دارند و این مقوله تنها با ایجاد دوره های آموزشی برای افراد تحصیل کرده ای که ممکن است مهارت ها و توانایی های کافی در عصر دیجیتال داشته باشند، ایجاد می شود.
از این موارد می توان نتیجه گرفت که افزایش فرصت های شغلی در حوزه فناوری اطلاعات به عوامل زیر بستگی دارد:
– افزایش نیاز به متخصصان نرم افزار و سخت افزار فنی با توجه به گسترش استفاده از فناوری و ورود فناوری به سازمان ها.
– افزایش نیاز کشورها به کارشناسان فناور و تامین بخشی از این نیروها از کشورهای مختلف
– افزایش پذیرش سفارشات تولید نرم افزارهای مختلف توسط افراد و شرکت های فناور در سایر کشورهای جهان
– افزایش خدماتی که از رایانه و نرم افزارهای مختلف به عنوان وسیله و ابزار کمکی استفاده می کنند.
– افزایش فروش و نگهداری مواد مختلف
– افزایش تولید برخی از قطعات و لوازم جانبی مورد نیاز کامپیوتر
– با برپایی دوره های آموزشی مختلف، آموزش این فناوری را افزایش دهید
▪ اشتغال غیر مستقیم
با افزایش فناوری اطلاعات در گستره وسیعی با استفاده از شبکه های گسترده جهانی، تمامی حوزه های کاری کشورها اعم از علمی، صنعتی، کشاورزی، صنایع دستی و خدماتی قادر خواهند بود با به نمایش گذاشتن محصولات و توانمندی های خود منابع تجاری را در جهان به اشتراک بگذارند. در مکان های برگزاری و تامین بازار محصولات خود در سطح جهانی، ایجاد رونق اقتصادی و ایجاد فرصت های شغلی مناسب در کشورها. علاوه بر این، استفاده از اینترنت باعث ایجاد آگاهی از قابلیت های صنعتی، علمی و خدماتی و ایجاد فرصت های شغلی برای مردم در همه جا خواهد شد (3).
● تکامل مشاغل
تحولات و دگرگونی های ایجاد شده در جوامع بشری مستقیماً بر نوع و ماهیت کار تأثیر می گذارد و به گونه ای که در هر یک از اولین جوامع مبتنی بر کشاورزی، صنعت و اطلاعات، مردم بر اجرای وظایف و فعالیت های ویژه متمرکز می شدند.
جدول ۲
در جوامع اطلاعاتی، مشاغل بیشتر مبتنی بر اطلاعات هستند، به همین دلیل است که کارگران اطلاعاتی بیشتری جایگزین کارگران صنعتی شده اند. جدول 2 سیر تحول کشورها را پس از معرفی فناوری نشان می دهد. (4)
● تأثیر فناوری اطلاعات بر اشتغال
در رابطه با تأثیر فناوری اطلاعات بر اشتغال دو دیدگاه وجود دارد.
رویکرد اول بر ایجاد مشاغل جدید در حوزه فناوری اطلاعات تمرکز دارد و ایجاد شغل در این حوزه را عامل امیدوارکننده رشد اشتغال می داند. از این منظر فناوری اطلاعات زمینه ساز ایجاد فرصت های شغلی جدید خواهد بود که نرخ اشتغال را افزایش می دهد.
نگرش دوم که نقش ماشین‌ها و سیستم‌های کامپیوتری را در شرکت ارتقا می‌دهد، معتقد است که چنین توسعه‌ای منجر به حذف تدریجی موقعیت انسانی در مشاغل موجود و در نتیجه کاهش فرصت‌های شغلی می‌شود.
● سازمان ها و مدیریت کار
جهش ها و تحولات حرفه های اعمال شده توسط فناوری اطلاعات منجر به شکل گیری شیوه های جدید سازمان و مدیریت خواهد شد. از جمله ایجاد سازمان های مجازی و مدیریت از راه دور.
مدیریت از راه دور به مجموعه ای از خدمات مدیریتی اطلاق می شود که از راه دور انجام می شود. مدیر می تواند وظایفی مانند برنامه ریزی، سازماندهی، هدایت و تامین منابع و کنترل را با استفاده از فناوری اطلاعات انجام دهد. (5)
▪ فناوری اطلاعات و مدیریت زمان
زمان گرانبهاترین سرمایه هر فرد، گروه و سازمانی است که برگشت ناپذیر، غیرقابل خرید، غیر قابل بازیافت و بی ارزش است.
تأثیر فناوری را می توان بر مدیریت زمان و صرفه جویی در وقت مدیران با استفاده از ابزارهای کاری یا اطلاعاتی، سیستم های رایانه ای، شبکه های ارتباطی و نرم افزارهای کاربردی به دو بخش سخت افزار (زیرساخت) و نرم افزار (کاربرد و محتوا) تقسیم کرد. (6)
در بخش سخت افزار با استفاده از تجهیزاتی مانند موبایل و لپ تاپ و با داشتن مموری های جیبی می توانند نسبت به تمامی کارها و فعالیت های خود نظر داشته باشند و همچنین در بخش نرم افزار می توانند سیستم اداری، سند مکانیزه را راه اندازی کنند. سیستم مدیریت سازماندهی و استفاده از سیستم های کنفرانس از راه دور، مدیریت زمان و فعالیت های آنها.
▪ کار از راه دور
دورکاری مقوله ای نیست که محدود به این زمان و سال های اخیر باشد. در دهه 1950، یک خبرنگار می‌توانست از تلفن برای ارسال داستان خود به دفتر روزنامه استفاده کند و یک ساعت بعد می‌توانست اخبار چاپی را از طریق تلگراف دریافت کند. اما آنچه امروزه جالب است، گسترش مقوله کار از راه دور از نظر پیشرفت در محاسبات، ارتباطات و اطلاعات است که افراد زیادی را به خود جذب کرده است.
ایجاد یک برنامه منعطف دورکاری می تواند کمک زیادی به درگیر نگه داشتن کارمندان و حفظ رضایت شغلی کند. (7)
▪ سیستم عامل از راه دور
در عصر اطلاعات، اجزای عملیات فیزیکی از راه دور که عملیات از راه دور نامیده می شوند، ضروری و اجتناب ناپذیر خواهند بود. چنین تعاملاتی از طریق شبکه های کامپیوتری مانند اینترنت و تجهیزات دیگر مانند ربات ها امکان پذیر است. به طور کلی سیستم های عملیات از راه دور تعمیم حواس انسان و توانایی انجام کار با بازوی مکانیکی از راه دور است.
روش های مختلفی برای طبقه بندی سیستم عامل های راه دور وجود دارد. به عنوان مثال می توان به طبقه بندی Vertut (Jean Vertut) اشاره کرد که بر اساس حجم کار، فاصله سیستم از محل کار، مکانیک بازوی مصنوعی، روش کنترل و نوع مدارهای رابط می باشد.
برخی از کاربردهای این سیستم ها عبارتند از: تولید از راه دور، باغبانی از راه دور، رصد ستارگان از راه دور، جراحی از راه دور، آزمایشگاه از راه دور و کنترل لوازم خانگی از راه دور.
دورکاری می تواند مزایا و معایبی برای کارفرمایان، کارمندان و جامعه داشته باشد که در این قسمت به برخی از آنها اشاره می شود (8).
الف) مزایا
– کاهش هزینه های کارفرمایان (اداری، تولیدی و …)
مشکلات نظارت بر حضور و غیاب کارکنان را کاهش دهید
– گسترش جغرافیایی حوزه های عملکردی سازمان ها و ارائه خدمات در سطح ملی و بین المللی
– بهبود شرایط کاری، افزایش رضایت شغلی و بهره وری کارکنان
افزایش استقلال حرفه ای کارکنان
– صرفه جویی در زمان و هزینه های مالی مختلف کارکنان
– کاهش فشارهای روحی ناشی از محیط کار و تعاملات اجتماعی روزانه
– کاهش نرخ بیکاری از طریق ایجاد مشاغل جدید
– تضمین شرایط اشتغال برای همه شهروندان.
جدول ۳
ب) معایب
– نیاز به سرمایه گذاری برای ایجاد فضای کاری در منزل
– نیاز به دانش کامپیوتر و آشنایی با زبان های مختلف
– ضعف کنترل و مشکل در ارزیابی عملکرد دورکاران توسط کارفرمایان
– کاهش ارتباطات حرفه ای و تعاملات اجتماعی
– عدم تمرکز مدیریت بر نحوه انجام وظایف کارکنان
● مشاغل سازگار با دورکاری
این مشاغل به مشاغلی اطلاق می شود که فرد به تنهایی توانایی انجام آنها را دارد که می توان به حسابداری، مشاوره، مدیریت، تحقیق، نویسندگی، فروش و … اشاره کرد. نظارت دارند و به زمان و مکان خاصی وابسته نیستند.
● نیروی کار فناوری کیست؟
جوامع اطلاعاتی مبتنی بر عصر دانش است. از این رو نیروی انسانی به عنوان منبعی از ابزارهای مغزی مهمترین رکن این جوامع محسوب می شود. همانطور که قبلا ذکر شد فناوری اطلاعات باعث تغییرات شغلی در جامعه می شود به گونه ای که برخی از مشاغل حذف شده و فرصت های شغلی جدیدی ایجاد می شود. بدون شک انجام موفقیت آمیز چنین کاری توسط افرادی با دانش و مهارت لازم در زمینه فناوری قابل انجام است.
نیروی کار فناوری به مشاغلی اطلاق می شود که در توسعه فناوری اطلاعات مهم هستند و در کانون تنگناهای فناوری اطلاعات یا کمبود مهارت قرار دارند.
● مشاغل مرتبط با فناوری اطلاعات
این مشاغل شامل چندین تجارت است که از نزدیک با فناوری اطلاعات مرتبط هستند. برخی از این مشاغل در جدول 3 ذکر شده است که بر اساس طبقه بندی استاندارد وزارت بازرگانی ایالات متحده است: (9)
● مهارت های مورد نیاز نیروی کار فناوری اطلاعات
نیروی کار فناوری اطلاعات برای انجام وظایف خود به دانش و مهارت های متنوعی نیاز دارد که می توان آنها را به سه گروه تقسیم کرد. البته سهم هر گروه در مشاغل مختلف متفاوت است.
1) دانش فنی فناوری اطلاعات
2) دانش صنعتی و تجاری (شناسایی هزینه ها، برنامه زمان بندی و بودجه)
3) مهارت های ارتباطی و سازمانی (مهارت های مورد نیاز برای کار گروهی)
● نقش دولت در توسعه فناوری اطلاعات
دولت ها به عنوان متولیان اصلی اقتصاد می توانند با سرمایه گذاری در فناوری اطلاعات و نقش خود در اشتغال کشور نقش مهمی ایفا کنند. همچنین می تواند در اصلاح نظام آموزشی و معرفی مباحث فناوری اطلاعات در مدارس و تأثیرگذاری بر برنامه های درسی آموزش و پرورش مؤثر باشد. همچنین می تواند با ایجاد گروه های تحقیقاتی و معرفی مناطق محروم و دورافتاده به توسعه فناوری هایی که منجر به ایجاد شغل می شود، فناوری را به بخش های مختلف جامعه گسترش دهد.
نتیجه گیری و راهکارهای پیشنهادی:
پیشرفت فناوری اطلاعات در دنیای امروز زمینه های کاری بسیاری را فراهم کرده است. با توجه به اینکه فناوری اطلاعات کار را منعطف می کند و کارمندان تمایل زیادی به کار در خارج از دفتر دارند و کار تخصصی تر می شود، نیاز به آموزش در سطوح بالاتر احساس می شود. بنابراین اگر هدف ایجاد اشتغال در کشور باشد، یکی از راهکارها افزایش تعداد دانشجویان در حوزه فناوری اطلاعات و ارتقای کیفیت دانشگاه ها به منظور تربیت نیروی کار آماده برای ورود به بازار کار است. در فناوری های جدید
پیشنهاد می شود برای افزایش نقش فناوری اطلاعات در اشتغال، این موارد در کشور بررسی و تصمیم گیری شود.
– ادغام واحدهای آموزشی آشنایی با سیستم های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات
برنامه ریزی مدون در تمامی ادارات و ارگان ها برای آشنایی کارکنان با فناوری های جدید
– ایجاد استانداردهای ملی آموزش فناوری اطلاعات
– مبنای فکری و فرهنگی برای پذیرش محاسبات در سطح جامعه
– سرمایه گذاری برای افزایش بسیاری از منابع و نرم افزارهای آموزشی در حوزه فناوری اطلاعات
قانون در نظر گرفتن تسهیلات برای افرادی که از فضای مجازی برای کسب درآمد استفاده می کنند
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
درجه علمی در دسته‌بندی سابق وزارت علوم: علمی-پژوهشی
