تفاوت تکنولوژی پرتو درمانی و پرتو شناسی

آخرین به‌روزرسانی:
۵ دی ۱۴۰۱

زمان مطالعه:
۱۱ دقیقه

سرطان نشان دهنده رشد و تقسیم کنترل نشده سلول ها است که در نهایت به سلول ها و بافت های مجاور به شکل یک توده بدخیم بزرگ حمله می کند و خود را نشان می دهد و شبیه خرچنگ است. امروزه روش های مختلفی برای شکار این خرچنگ وحشتناک ابداع شده است. روش های مختلف مبتنی بر شیمی درمانی، رادیوتراپی و جراحی بخشی از این راه حل ها هستند. در این مقاله به معرفی پرتو درمانی و انواع آن می پردازیم و به بررسی دقیق عوارض آن می پردازیم. مشاوره در مورد رژیم غذایی، ادامه کار و هزینه های مربوط به پرتودرمانی بخشی دیگر از محتوای این مقاله را به خود اختصاص داده است.

فهرست مطالب این نوشته

رادیوتراپی چیست؟

پرتودرمانی که رادیوتراپی نیز نامیده می شود، روشی برای درمان سرطان است که از مقادیر زیادی پرتو برای از بین بردن سلول های سرطانی و کوچک کردن تومورها استفاده می کند. در دوزهای پایین، از اشعه هایی مانند اشعه ایکس برای دیدن داخل بدن استفاده می شود. تصویربرداری دندان یا شکستگی استخوان نمونه‌هایی هستند.

پرتودرمانی چگونه سرطان را درمان می کند؟

در دوزهای بالا، پرتودرمانی سلول های سرطانی را از بین می برد یا با آسیب رساندن به DNA، رشد آنها را کند می کند. سلول های سرطانی که DNA آنها به شدت آسیب دیده و جبران ناپذیر است می میرند یا حداقل دیگر قادر به تقسیم نیستند. هنگامی که سلول های آسیب دیده می میرند، توسط بدن تجزیه شده و از بین می روند.

پرتودرمانی بلافاصله سلول های سرطانی را از بین نمی برد. درمان روزها یا هفته ها طول می کشد و در طی آن DNA به اندازه کافی آسیب می بیند تا سلول های سرطانی را از بین ببرد. سپس، این روند مرگ سلولی برای هفته ها یا ماه ها پس از پایان درمان ادامه می یابد.

انواع پرتودرمانی

دو نوع اصلی رادیوتراپی عبارتند از: رادیوتراپی خارجی و رادیوتراپی داخلی.

نوع پرتودرمانی می تواند به عوامل زیادی بستگی داشته باشد. از جمله این عوامل عبارتند از:

نوعی سرطان

اندازه تومور

محل تومور در بدن

نزدیکی تومور به بافت طبیعی و سالم حساس به تشعشع

سلامت عمومی و تاریخچه پزشکی بیمار

استفاده از انواع دیگر درمان سرطان (مانند شیمی درمانی)

عوامل دیگری مانند سن بیمار و سایر شرایط پزشکی

رادیوتراپی خارجی

رادیوتراپی خارجی توسط دستگاهی که برای این منظور طراحی شده است ارائه می شود. این دستگاه بزرگ است و می تواند نویز داشته باشد. اجزای آن با بدن بیمار در تماس نیستند، اما می توانند در اطراف بدن او حرکت کنند و نقطه ای از بدن را از جهات مختلف تابش کنند.

رادیوتراپی خارجی یک درمان موضعی است، یعنی قسمت خاصی از بدن بیمار را درمان می کند. به عنوان مثال، اگر بافت ریه دارای تومور سرطانی باشد، تنها ناحیه قفسه سینه با پرتو درمانی درمان می شود، نه کل بدن.

پرتودهی خارجی

رادیوتراپی داخلی

پرتودرمانی داخلی درمانی است که در آن منبع پرتو در داخل بدن بیمار قرار می گیرد. منبع تابش می تواند جامد یا مایع باشد.

پرتودرمانی داخلی با منبع جامد، براکی تراپی نامیده می شود. در این نوع درمان، دانه ها، نوارها یا کپسول های حاوی منبع تابش در بدن، داخل یا نزدیک تومور قرار می گیرند. مانند پرتودرمانی خارجی، براکی تراپی نیز یک روش موضعی است و فقط قسمت خاصی از بدن را درمان می کند. با براکی تراپی، منبع تشعشع به انتشار اشعه برای مدتی در داخل بدن بیمار ادامه می دهد.

پرتودرمانی داخلی با منبع مایع «درمان سیستمیک» نامیده می شود. سیستمیک به این معنی است که درمان توسط خون به بافت‌های سراسر بدن منتقل می‌شود و سلول‌های سرطانی را جستجو کرده و از بین می‌برد. بیمار پرتودرمانی سیستمیک را به یکی از روش های زیر دریافت می کند:

طب خوراکی

تزریق داخل وریدی (از طریق خط IV)

تزریق عضلانی

در صورت استفاده از پرتوهای سیستمیک، مایعات بدن مانند ادرار، عرق و بزاق تا مدتی تحت تابش قرار می گیرند.

براکی تراپی سرطان پروستات

چه زمانی رادیوتراپی انجام می شود؟

پرتودرمانی برای درمان سرطان و تسکین علائم آن استفاده می شود. در مورد درمان سرطان ، پرتودرمانی می تواند سرطان را به طور کامل درمان کند، از عود آن جلوگیری کند یا رشد آن را متوقف یا کند کند.

در صورت کاهش علائم ناشی از سرطان، رادیوتراپی یک “درمان تسکین دهنده” در نظر گرفته می شود. به عنوان مثال، پرتودرمانی خارجی می تواند تومورها را کوچک کند و در نتیجه درد و سایر عوارض جانبی را کاهش دهد. مشکلات تنفسی یا از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع و گاز از جمله آنهاست. درد ناشی از سرطان که به استخوان ها گسترش یافته است را نیز می توان با پرتودرمانی سیستمیک کنترل کرد. داروهای مورد استفاده در این سرویس «رادیوداروها» نام دارند.

کدام سرطان ها با رادیوتراپی درمان می شوند؟

پرتو درمانی خارجی برای درمان بسیاری از انواع سرطان استفاده می شود. یک نوع پرتودرمانی سیستمیک، به نام پرتودرمانی هدفمند، برای درمان برخی از بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته پروستات یا تومور عصبی غدد درون ریز معده-آنتروپانکراس (GEP-NET) استفاده می شود. این نوع درمان ممکن است به عنوان “پرتودرمانی مولکولی” نیز شناخته شود.

براکی تراپی همچنین اغلب برای درمان سرطان های سر و گردن، سینه، دهانه رحم، پروستات و چشم استفاده می شود. پرتودرمانی سیستمیک، به نام ید رادیواکتیو یا I-131، اغلب برای درمان انواع خاصی از سرطان تیروئید استفاده می شود.

تیروئید عضو کوچکی در جلوی گردن است که با ترشح هورمون‌های مختلف بر بسیاری از بافت‌های بدن تأثیرات قابل توجهی دارد. اختلالات عملکردی این اندام یکی از موضوعات مهم در زمینه غدد درون ریز است. فرادرس در این راستا مجموعه ای از نکات آموزشی آناتومی، علائم و درمان بیماری های مربوط به تیروئید را در قالب یک فیلم آموزشی آماده کرده است که می توانید از لینک زیر دانلود کنید.

برای مشاهده فیلم آموزشی تیروئیدولوژی – آناتومی و علائم و درمان بیماری های غده تیروئید اینجا کلیک کنید.

چگونه پرتودرمانی با سایر درمان های سرطان استفاده می شود؟

برای برخی افراد، پرتودرمانی ممکن است تنها درمان مورد نیاز باشد. اما در بیشتر موارد این روش درمانی در کنار سایر روش های درمان سرطان مانند جراحی، شیمی درمانی و ایمونوتراپی تجویز می شود. پرتودرمانی را می توان قبل، در طول یا بعد از این درمان ها انجام داد تا احتمال موثر بودن درمان را افزایش دهد. زمان پرتودرمانی به نوع سرطان تحت درمان و اینکه آیا هدف پرتودرمانی درمان سرطان یا کاهش علائم است بستگی دارد.

براکی تراپی سرطان ریه

هنگامی که پرتودرمانی با جراحی ترکیب می شود، می توان آن را به سه روش انجام داد:

قبل از جراحی ، برای کاهش اندازه تومور. به این ترتیب در مرحله بعد می توان آن را با جراحی خارج کرد و احتمال برگشت آن را نیز کاهش داد.

در حین جراحی به طوری که مستقیماً روی توده سرطانی بدون نیاز به عبور از پوست تابش شود. این روش «پرتو حین عمل» نامیده می‌شود و با استفاده از آن، پزشکان به راحتی می‌توانند بافت سالم و طبیعی نزدیک تومور سرطانی را در برابر اشعه محافظت کنند.

پس از جراحی، برای از بین بردن سلول های سرطانی باقی مانده.

محدودیت دوز مادام العمر

محدودیتی برای میزان تشعشعات بخشی از بدن بدون ایجاد عوارض جدی در طول زندگی وجود دارد. ما این آستانه دوز مجاز را “دوز مادام العمر” می نامیم. اگر ناحیه ای از بدن قبلاً تا آستانه دوز طول عمر خود تابش دریافت کرده باشد، ممکن است برای بار دوم تابش آن ناحیه امکان پذیر نباشد. اما اگر یک ناحیه از بدن قبلا دوز مادام العمر پرتو دریافت کرده باشد و اکنون ناحیه دیگری دارای تومور بدخیم باشد و نیاز به پرتودرمانی داشته باشد، مشروط بر اینکه فاصله زیادی بین این دو ناحیه وجود داشته باشد، ممکن است بتوان یک نواحی جدید ترتیب داد. رادیوتراپی

عوارض رادیوتراپی چیست؟

پرتودرمانی به طور موثر بسیاری از انواع سرطان را درمان می کند. اما مانند سایر روش های درمانی، اغلب عوارض جانبی ایجاد می کند. بیشتر این عوارض ناشی از پرتوهای مورد استفاده در این روش است. پرتو نه تنها رشد سلول های سرطانی را از بین می برد یا کند می کند، بلکه می تواند بر سلول های سالم اطراف نیز تأثیر بگذارد. آسیب به سلول های سالم می تواند عوارض جانبی ایجاد کند. این موارد برای هر فرد متفاوت است و به نوع سرطان، محل آن، دوز تابش و سلامت عمومی بیمار بستگی دارد.

چرا رادیوتراپی عوارض جانبی دارد؟

دوزهای بالای پرتودرمانی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. همانطور که گفتیم عوارض جانبی در اثر آسیب به سلول ها و بافت های سالم نزدیک ناحیه درمان ایجاد می شود. امروزه پیشرفت های عمده در رادیوتراپی آن را دقیق تر کرده است. این به نوبه خود عوارض جانبی را کاهش می دهد.

برخی از افراد عوارض جانبی کمی را از پرتودرمانی تجربه می کنند. گروه دیگر هیچ نشانه قابل توجهی از عوارض نشان ندادند. اما بر خلاف این دو گروه، گروه سوم بیماران با عوارض جانبی شدیدتری مواجه هستند. واکنش به پرتودرمانی اغلب در هفته دوم یا سوم درمان شروع می شود و ممکن است تا چند هفته پس از آخرین درمان ادامه یابد.

آیا عوارض جانبی رادیوتراپی قابل پیشگیری و درمان هستند؟

آره. تیم مراقبت های بهداشتی می تواند به افراد در پیشگیری یا درمان بسیاری از عوارض جانبی کمک کند. پیشگیری و درمان عوارض جانبی بخش مهمی از درمان سرطان است و مراقبت تسکینی یا “مراقبت حمایتی” نامیده می شود.

عوارض جانبی احتمالی

گفتیم که رادیوتراپی یک درمان موضعی است. این بدان معنی است که فقط روی ناحیه ای از بدن که تومور در آن قرار دارد تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، افراد معمولا موهای خود را در اثر پرتودرمانی از دست نمی دهند. اما پرتودرمانی به پوست سر می تواند باعث ریزش مو شود.

عوارض جانبی زودرس

برخی از عوارض جانبی رایج پرتودرمانی عبارتند از:

مشکلات پوستی. برخی از افرادی که تحت پرتودرمانی قرار می گیرند، خشکی، خارش، تاول یا پوسته پوسته شدن را تجربه می کنند. این عوارض جانبی بستگی به بخشی از بدن دارد که پرتودرمانی دریافت می کند. مشکلات پوستی معمولاً چند هفته پس از درمان ناپدید می شوند. اگر ضایعات پوستی به یک مشکل جدی تبدیل شوند، پزشک ممکن است برنامه درمانی بیمار را تغییر دهد.

خستگی. این اصطلاح حالت ضعف و بی حالی دائمی را بیان می کند. میزان خستگی بیمار اغلب به برنامه درمانی تجویز شده بستگی دارد. به عنوان مثال، پرتودرمانی همراه با شیمی درمانی می تواند باعث خستگی بیشتر شود.

عوارض جانبی دیررس

اکثر عوارض جانبی پس از درمان ناپدید می شوند. اما برخی از آنها مدت زیادی باقی می مانند، مدتی از بین می روند و دوباره برمی گردند و یا به طور کلی مدتی پس از پایان درمان دیده می شوند. به این عوارض «عوارض دیررس» می گویند. یکی از این اثرات دیررس، ایجاد سرطان دوم است. این نوع دیگری از سرطان است که به دلیل درمان تومور سرطانی اصلی ایجاد می شود. خطر این اثر دیرهنگام اندک است و این خطر اغلب با مزایای درمان اولیه سرطان موجود بیشتر است.

این شیر 250 کیلویی، ‌با نوعی از سرطان پوست، دست و پنجه نرم می‌کند و برای درمان آن، تحت پرتو درمانی قرار گرفته است.

عوارض جانبی خاص سایت در پرتودرمانی

این روش درمانی علاوه بر عوارض کلی که در بالا به آن اشاره کردیم، عوارض دیگری نیز دارد که بستگی به نوع و محل اشعه دریافتی دارد. ما این گروه را “عوارض جانبی خاص سایت” می نامیم و آنها را با جزئیات بیشتر توضیح خواهیم داد.

سر و گردن

پرتودرمانی با هدف سر و گردن فرد می تواند عوارض جانبی زیر را ایجاد کند:

دهان خشک

زخم در دهان و لثه

مشکل در بلع

سفتی در فک

حالت تهوع

ریزش مو

نوعی تورم به نام لنف ادم یا “لنف ادم”

پوسیدگی

قفسه سینه

پرتودرمانی با هدف قفسه سینه می تواند عوارض جانبی زیر را ایجاد کند:

مشکل در بلع

تنگی نفس

درد سینه یا نوک پستان

سفتی شانه

سرفه، تب و احساس پری در قفسه سینه که به عنوان «پنومونی پرتویی» یا «پنومونی پرتویی» شناخته می شود. این اتفاق بین 2 هفته تا 6 ماه پس از پرتودرمانی رخ می دهد.

“فیبروز پرتویی” در صورت عدم درمان، پنومونیت پرتویی منجر به فیبروز ریوی می شود. در این حالت بافت های ریه دچار نوعی فساد و سفتی می شوند. این سخت شدن به نوبه خود باعث ایجاد اسکار دائمی در ریه می شود. انکولوژیست پرتودرمانی می داند که چگونه خطر فیبروز را کاهش دهد.

آثار پنومونیت پرتوی. این عکس، سه ماه، پس از پایان پرتو درمانی گرفته شده است. فلش‌ها، نقاط دچار فیبروز را نشان می‌دهند.

معده و شکم

پرتودرمانی با هدف معده یا شکم ممکن است عوارض جانبی زیر را ایجاد کند:

تهوع و استفراغ

اسهال

این علائم به احتمال زیاد پس از درمان ناپدید می شوند. از سوی دیگر، پزشک می تواند داروهایی برای کنترل این عوارض تجویز کند. همچنین ایجاد تغییر در رژیم غذایی می تواند این ناراحتی ها را کاهش دهد.

لگن

پرتودرمانی با هدف لگن می تواند منجر به عوارض زیر شود:

اسهال

خونریزی از رکتوم (انتهای روده بزرگ)

بی اختیاری ادرار

التهاب مثانه

علاوه بر موارد ذکر شده در بالا، عوارض پرتودرمانی در زنان و مردان نیز می تواند به اشکال مختلف ظاهر شود. در این قسمت به توضیح این دسته می پردازیم.

عوارض پرتودرمانی در مردان

عوارض جانبی احتمالی برای مردان عبارتند از:

مشکلات جنسی، مانند اختلال نعوظ، که ناتوانی در ایجاد یا حفظ نعوظ است.

کاهش تعداد اسپرم و کاهش فعالیت اسپرم. این عارضه می تواند به دنبال پرتودرمانی بیضه یا پروستات رخ دهد و بر توانایی فرد برای پدر شدن تأثیر بگذارد.

عوارض پرتودرمانی در زنان

عوارض جانبی احتمالی برای زنان عبارتند از:

تغییرات در قاعدگی، مانند قطع قاعدگی

علائم یائسگی مانند خارش واژن، سوزش و خشکی

ناباروری ناتوانی در بچه دار شدن یا حفظ بارداری است. اگر هر دو تخمدان تحت تابش قرار گیرند، این عارضه ممکن است رخ دهد.

یادآوری پرتودرمانی

اصطلاح “یادآور” در لغت به معنای “یادآوری” است و “یادآوری تشعشع” به جوش هایی اطلاق می شود که شبیه آفتاب سوختگی شدید است. این عارضه نادر است و زمانی رخ می دهد که انواع خاصی از شیمی درمانی در طول یا بلافاصله پس از پرتودرمانی خارجی انجام شود.

جوش ها در قسمتی از بدن که تابش را دریافت می کند ظاهر می شود. علائم این بیماری می تواند شامل قرمزی، حساسیت، تورم، زخم مرطوب و پوسته پوسته شدن در ناحیه باشد.

سوختگی ناشی از پرتو درمانی

به عنوان یک قاعده، عارضه سوختگی نیز چند روز یا چند هفته پس از شروع پرتودرمانی شروع می شود. اما از سوی دیگر، ممکن است ماه ها یا سال ها پس از پایان آن ظاهر شود. به همین دلیل اغلب به این جوش ها «جوش» می گویند. پزشکان عود اشعه را با داروهایی به نام کورتیکواستروئید درمان می کنند. به ندرت، پزشک ممکن است نیاز به توقف برنامه شیمی درمانی داشته باشد تا به پوست بیمار اجازه دهد تا بهبود یابد.

مقابله با عوارض جانبی

تجربه هرکسی در مورد درمان سرطان متفاوت است. قبل از درمان، از تیم مراقبت های بهداشتی خود در مورد عوارض جانبی احتمالی برنامه درمانی تجویز شده خود بپرسید.

در طول برنامه درمانی خود با تیم درمان صحبت کنید. در صورت بروز یا بدتر شدن عوارض جانبی با پزشک خود تماس بگیرید. این به تیم مراقبت های بهداشتی شما اجازه می دهد تا گزینه های درمانی مناسب را پیشنهاد کنند.

هزینه رادیوتراپی چقدر است؟

در ایران با اجرای طرح تحول نظام سلامت بخش زیادی از حقوق مربوط به رادیوتراپی و شیمی درمانی رایگان شده است و بیماران به طور متوسط ​​تنها 15 تا 20 درصد هزینه درمان ها را پرداخت می کنند. علاوه بر این، این داروها برای برخی از بیماران رایگان است.

با این حال، پرتودرمانی هنوز هم می تواند گران باشد. هزینه دقیق این روش درمانی به هزینه مراقبت های بهداشتی در محل زندگی، نوع پرتودرمانی و تعداد جلسات درمانی بستگی دارد.

رژیم غذایی در طول رادیوتراپی

به طور کلی مصرف منظم میوه ها و سبزیجات تازه به ویژه بروکلی و گوجه فرنگی به دلیل وجود مقادیر فراوان آنتی اکسیدان در پیشگیری و بهبود علائم سرطان موثر است. برخی دیگر از میوه های مهم ضد سرطان عبارتند از:

سیب

سیر

زنجبیل

انبه

لیمو

چغندر

نارنجک

برعکس، مصرف غذاهای آماده، کنسرو شده و فرآوری شده به دلیل وجود مواد افزودنی و چاشنی های مختلف باعث بروز بیماری های مختلف مربوط به قلب، کبد و دستگاه گوارش می شود.

در مورد دوره پرتودرمانی باید توجه داشت که پرتودرمانی می تواند عوارض مختلفی ایجاد کند که بلع را دشوار می کند. حالت تهوع، زخم های دهان و مشکلات گلو به نام ازوفاژیت برخی از این عوارض هستند. از آنجایی که بدن فرد انرژی زیادی را برای ریکاوری در طول پرتودرمانی مصرف می کند، تامین کالری و پروتئین کافی در طول درمان برای حفظ وزن در این مدت بسیار مهم است.

اگر در خوردن و حفظ وزن خود مشکل دارید، با پزشک یا پرستار خود صحبت کنید. مشاوره با متخصصان تغذیه نیز ممکن است مفید باشد.

چند روز پس از پرتودرمانی

برخی از افراد می توانند در طول پرتودرمانی تمام وقت کار کنند. گروهی دیگر فقط می توانند به صورت پاره وقت کار کنند و گروه سوم اصلا نمی توانند به کار ادامه دهند. میزان ظرفیت کاری، در هر فرد به شرایط جسمانی او بستگی دارد. مشاوره با پزشک یا پرستار دید کامل تری از عوارض جانبی احتمالی پرتودرمانی ارائه می دهد و تصمیم گیری در مورد ادامه کار آسان تر خواهد بود.

در مراحل اولیه پرتودرمانی، افراد معمولاً به اندازه کافی برای ادامه کار احساس راحتی می کنند. با گذشت زمان، احساس خستگی و ضعف و سطح انرژی پایین کاملا طبیعی است. این علائم ممکن است تنها چند هفته پس از پایان درمان ادامه یابد. اما گاهی چندین ماه طول می کشد تا فرد احساس بهبودی کامل کند.

عاطفه شریفی‌راد (+)

«عاطفه شریفی‌راد» دانش آموخته ژنتیک مولکولی در مقطع دکترا از پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست-فناوری است. او در حال حاضر، علاوه بر پیگیری علاقمندی‌هایش در حوزه ژنتیک و ژنومیکس، در تولید محتوای آموزشی در بخش زیست شناسی با مجله فرادرس همکاری می‌کند.

مطالب مرتبط

برچسب‌ها