اعلام قیمت های جدید ملی خودرو چه تاثیری بر بازار خودرو دارد؟

عادت کرده ایم پس از آغاز هر سال جدید شمسی، قیمت جدید خودروهای داخلی در رسانه ها اعلام شود. این نرخ همواره با افزایش همراه بوده است. گاهی این افزایش بسیار محدود است اما در مواقعی مانند زمان حال این افزایش قیمت شدید و چشمگیر می شود. علاوه بر این در شرایطی که بازار خودرو دچار بحران می شود، اعلام قیمت خودروهای داخلی با حواشی زیادی همراه خواهد بود.

آیا دولت تملق می کند؟

این تیتر را در اواسط دهه 1380 در مجله پیام ایران خودرو خواندم. مجله اختصاصی خودروساز کشور که به بررسی انواع اخبار داخلی و خارجی می پردازد. این تیتر زمانی استفاده شد که دولت اصلاحات از چاپ کوپن بنزین خبر داد و خبر سهمیه بندی بنزین منتشر شد. دولت در آن زمان می دانست که برای افزایش درآمد خوب باید بنزین را گران کند اما برای اینکه فضای روانی جامعه مختل نشود این خبر را به طرق مختلف تایید و تکذیب کرد. البته، نویسندگان خودرو و بسیاری از مردم می‌دانستند که چه انتظاری دارند. لذا از دولت می خواستند که تعارفات را کنار بگذارد و برنامه خود را به صراحت اعلام کند.

اکنون در سال 1402 بار دیگر شاهد چنین تعارفاتی از سوی دولت هستیم. در سال 1401 مدیران کارخانه های خودروسازی کشور از لزوم افزایش قیمت خودرو صحبت کردند. این صحبت ها بعدها در اظهارات مدیران و معاونان وزارت امنیت نیز دیده شد. همین اظهارنظرهای تصادفی کافی بود تا قیمت خودرو در بازار افزایش یابد و بازار خودرو دوباره دچار بحران شود. حتی قیمت خودروی کم فروش مثل شاهین به دو برابر قیمت کارخانه رسید.

با آغاز سال جدید و پایان تعطیلات نوروزی، شورای رقابت اعلام کرد فهرست قیمت جدید خودروهای داخلی آماده است اما شورا قیمت را اعلام نمی کند؛ زیرا وظیفه اعلام قیمت بر عهده وزارت حریم خصوصی است. این درگیری تا آمدن معاون اول رئیس جمهور ادامه داشت. «محمد مخبر» در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: قیمت‌های جدید بیش از حد افزایش یافته و باید نرخ‌ها تعدیل شود. اما در شب 29 فروردین 1402 قیمت جدید خودروهای داخلی در رسانه های کشور منتشر شد. بنابراین پس از تعریف و تمجیدهای فراوان، سرانجام دولت قیمت را افزایش داد.

مشکل قیمت خودروهای داخلی کابوس بازار است

برای توصیف وضعیت خودروسازی ایران بهتر است به جای صنعت خودرو از واژه بازار خودرو استفاده کنیم. در واقع صنعت خودروسازی ایران به قدری فرسوده و عقب مانده است که حضور و نبود آن برای عموم مردم فایده چندانی ندارد. این صنعت توسط دولت حمایت می شود. این صنعت توانایی فروش خودروهای قدیمی با تیراژ بالا را ندارد یا به این دلیل که پس از گذشت پنج دهه از تولید نیسان جونیور (ملقب به نیسان آبی) هنوز در تولید خود به داخلی سازی 100 درصدی نرسیده است. بنابراین واژه «بازار خودرو» برای توصیف شرایط خودروسازی ایران مناسبتر است.

بحران قیمت در بازار خودرو ایران به دلیل دوگانه بودن خودروسازان بزرگ رخ داده است. جایی که ضرب المثل معروف شترمرغ را می بینیم که نه مرغ است و نه شتر. وقتی خودروسازان دچار مشکل می شوند، دولت مجبور می شود شرایط وحشتناک آنها را کاهش دهد. اما در مواقعی مانند قیمت‌گذاری، خودروسازان به همراه برخی مسئولان مدعی می‌شوند که بازار خودرو ایران یک بازار غیر انحصاری است و باید در قیمت‌گذاری آزاد باشند. با این حال، وضعیت روشن است; خودروسازان دولتی هستند و بیشتر هزینه های آنها توسط دولت تامین می شود. بنابراین باید خودروها را به قیمتی که دولت می گوید بفروشند.

مشکل زمانی به وجود می آید که نظارت ضعیفی وجود داشته باشد و این نظارت ضعیف منجر به ناکارآمدی گسترده در سیستم حکومتی می شود. این مشکل مختص کشور ما نیست و در سراسر دنیا به همین شکل رخ می دهد. به گفته میلتون فریدمن، اقتصاددان آمریکایی، اگر مسئولیت بیابان را به دولت بسپارید، پس از پنج سال با کمبود شن و ماسه مواجه خواهید شد! بنابراین وقتی هزینه‌های خودروسازان دولتی بیشتر از درآمد است، ساده‌ترین راه، فروش خودروها به قیمتی بالاتر از نرخ جهانی است.

کاهش قدرت خرید مردم به سود خودروسازان تمام می شود

یکی از مشکلات اصلی اقتصادی کشور در سال های اخیر کاهش روزافزون قدرت خرید مصرف کنندگان بوده است. این اتفاق همزمان با افزایش قیمت خودروهای داخلی رخ داد. این کاهش در نتیجه روند نزولی پول ملی رخ داد. برای مثال تصور کنید فردی در اواسط دهه 1390 می خواست در بازار آزاد خودروی ایرانی مانند پژو 206 باکسر یا رانا را با قیمتی حدود 40 میلیون تومان خریداری کند. هنگام محاسبه قیمت خودروی داخلی 5000 تومان، ارزش دلاری آن خودرو برابر با 8000 دلار بوده است. اکنون همین خودرو در سال 1402 با قیمت 800 میلیون تومان (و حتی بیشتر) در بازار آزاد به فروش می رسد. با تبدیل قیمت آن به دلار با محاسبه نرخ ارز 50 هزار تومانی، قیمت نهایی خودروی داخلی 16 هزار دلار خواهد شد. بنابراین، خودروسازان همان محصول را با سطح کیفی پایین‌تری با قیمت دلار بالاتر به مصرف‌کنندگان می‌فروشند.

این عامل به تنهایی نشان می دهد که چرا خودروسازان با واردات خودروهای فرسوده ( اعم از سنگین و سبک) مخالف هستند! علاوه بر این، رکود در عرصه تولید به همین دلیل به راحتی قابل توجیه است. وقتی خودروسازان می‌توانند همان خودروهای قدیمی را با چراغ‌ها و سپرهای جایگزین به دو برابر قیمت یک دهه قبل بفروشند، چرا خودروهای جدید را به خط تولید خود اضافه کنند؟

نهادهای تصمیم گیری نیز مانع ورود خودرو به کشور می شوند. حتی اگر خودروهای وارداتی به ایران برسد، قیمت آنها به قدری بالاست که خرید آن برای بسیاری از مشتریان ایرانی غیرممکن است. تا زمانی که این چرخه ادامه داشته باشد، برای همیشه شاهد نسخه های متفاوت و بهبود یافته پژو 405 و پراید در خیابان های کشورمان خواهیم بود. البته مشتریان ایرانی چاره ای جز خرید خودرو ندارند. ماشین یکی از ملزومات زندگی مدرن است و به قول یک ضرب المثل آمریکایی مرد بدون ماشین هیچ نیست!

افزایش قیمت خودروهای داخلی چه تاثیری بر بازار خواهد داشت؟

بهتر است ارائه راه حل را از مقاله من حذف کنید. زیرا راه های برون رفت از این وضعیت مشخص است و همه آن را می دانند. با این حال، تا زمانی که به توصیه های کارشناسان، ماشین نویسان و حتی مردم اهمیت داده نشود، دادن توصیه بی فایده است. آزادسازی قیمت ها، واگذاری کامل خودروسازان بزرگ به بخش خصوصی واقعی، واردات انبوه خودروهای فرسوده خارجی و همچنین آزادسازی واردات بدون محدودیت خودرو با تعرفه های جهانی راهکارهای برون رفت از این وضعیت است. اما همه ما می دانیم که این اتفاق نمی افتد.

به جرأت می توان گفت بازار خودرو و فعالان آن همیشه یک قدم جلوتر از وزارت امنیت، شورای رقابت و دولت هستند. قبل از افزایش رسمی قیمت، قیمت خودروهای داخلی در بازار به اندازه کافی افزایش یافته و البته باز هم افزایش خواهد یافت. همزمان با افزایش قیمت خودرو در بازار آزاد، تعداد خریداران خودرو نیز کاهش می یابد. در واقع مصرف کنندگانی که خودرو ندارند در حال حاضر قدرت خرید هیچ خودرویی را ندارند.

تنها افرادی که توانایی خرید خودرو را دارند کسانی هستند که از قبل خودرو دارند و می خواهند آن را معامله کنند و یا سرمایه قابل توجهی در جای دیگری از بازار دارند. همچنین افرادی که خودروی سالم و بی عیب و نقصی دارند تمایلی به فروش و تعویض آن ندارند و سعی می کنند تا تثبیت وضعیت صبر کنند. بنابراین معاملات در بازار خودرو باز هم افت را تجربه می کند و این بازار به سرنوشت حوزه مسکن دچار خواهد شد. بدیهی است تا زمانی که فروش خودروسازان کاهش نیابد و مردم قدرت و رغبتی برای ثبت نام خودروهای صفر کیلومتر نداشته باشند، دولت، شورای رقابت و خودروسازان تغییری در سیاست خود ایجاد نمی کنند.

خرید راه حل نیست؟

در کنار ارائه راهکار، بهتر است در مورد نحوه فروش خودروهای ملی اظهار نظر نکنید; چرا که به نظر می رسد حتی تصمیم گیرندگان در این زمینه نیز در مورد نحوه فروش خودرو با قیمت جدید دچار دوگانگی هستند و بهترین راه را برای این کار نمی دانند! در این قسمت به این موضوع می پردازیم که آیا نخریدن خودرو صفر چاره ساز است؟ برای این بخش، من یک مثال عینی برای شما می زنم.

یکی از آشنایان من تصمیم گرفت در سال 2019 یک خودروی Kwik R صفر کیلومتر بخرد، کوئیک یکی از معدود خودروهای موجود در بازار بود که بدون قرعه کشی و با تیراژ عالی عرضه شد، بنابراین خریداران برای خرید آن مشکل کمتری داشتند. همانطور که بسیاری از دارندگان Kwik می گویند، این خودرو سطح دانش خودرویی شما را افزایش می دهد. زیرا شکست های زیادی در آن می بینید. ایرادات فراوان این خودرو باعث شد تا مالک آن دو سال بعد یعنی در سال 1401 آن را بفروشد و به جای آن یک سمند کارکرده بخرد. خودروی مشابهی نیز در اختیار نویسنده است.

این در حالی است که رفع نیاز بسیار زیاد مشتریان به خرید خودرو با خودروهای دست دوم امکان پذیر نیست. اگر به خودرویی با صفر کیلومتر یا عملکرد کم نیاز دارید، خودروی مورد نظر خود را خریداری کنید. تصمیمات خود را به افزایش یا کاهش قیمت خودروهای داخلی گره نزنید. اما اگر می توانید نیاز خود را با خرید ماشین دست دوم برآورده کنید، ماشین دست دوم بخرید. سپس بقیه هزینه را صرف بازسازی خود کنید. به یاد داشته باشید که شما در شرایط بازار خودرو کشور مقصر نیستید. زیرا حل مشکلات در این زمینه نیازمند تصمیم گیری های جدی در سطح کلان است.